Cây Hoa Ngũ Sắc

Hoa ngũ sắc là gì?

Nguồn gốc và ý nghĩa

Cây hoa ngũ sắc, còn được gọi là cây thơm ổi, cây trâm ổi, hoa tứ quý, ổi nho, cây mã anh đơn, cây trâm hôi, nhà khí mu (dân tộc Tày), cây trâm anh và có tên khoa học Lantana camara L, thuộc họ Cỏ roi ngựa (Verbenaceae). Tên ngũ sắc được đặt vì hoa của cây có nhiều màu sắc, tượng trưng cho sự hài hòa và vẻ đẹp của cuộc sống.

Đặc điểm sinh thái

Cây trâm ổi là một loại cây bụi thân nhỏ, cao khoảng 1-2m hoặc có thể cao hơn tùy thuộc vào điều kiện sống và quyết định của người trồng. Thân cây hình vuông, bề mặt có nhiều lông và gai. Toàn thân cây hoa ngũ sắc có mùi hăng đặc trưng.

Cây phân tỉa nhiều cành vươn dài, lá mọc đối nhau, màu xanh, có hình xoắn hoặc trái tim. Đầu lá nhọn, bề mặt xù xì và có răng cưa, phần trên có lông cứng và phần dưới có lông mềm hơn. Cuống lá ngắn, phía trên có dìa.

Hoa trâm ổi mọc thành chùm ở đầu cành hoặc từ kẽ lá. Mỗi chùm hoa có nhiều màu sắc khác nhau như đỏ, cam, vàng, hồng cánh sen, trắng hoặc hồng phấn. Đây là lý do dân gian gọi cây này là cây ngũ sắc.

Quả của cây ngũ sắc có hình cầu với màu đen và bề ngoài xù xì, bên trong chứa 1-2 hạt có vỏ cứng.

Cây ngũ sắc là một loài cây bản địa của Trung Mỹ và thường mọc ở các khu đất trống, sườn núi hoặc ven biển. Loài cây này phát triển rất mạnh và dễ lan tỏa nhờ chim mang hạt giống đi xa.

Ở Việt Nam, cây ngũ sắc được trồng phổ biến làm cây cảnh vì hoa của nó có màu sắc đẹp và tươi sáng. Nhiều người cũng biết đến công dụng y học của cây này và sử dụng nó để chữa bệnh.

Hướng dẫn cách trồng cây ngũ sắc

Chuẩn bị

Để trồng cây ngũ sắc tại nhà, bạn cần chuẩn bị:

• Vật dụng: khay hoặc chậu để trồng cây.
• Đất trồng: đất đảm bảo thoát nước tốt, có thể mua đất sẵn hoặc trộn thêm phân hữu cơ vào đất trước khi trồng để cây có đủ dinh dưỡng.
• Phương pháp trồng: gieo hạt hoặc cắm cành.

Cách trồng hoa ngũ sắc

Phương pháp gieo hạt: Lấy hạt trong quả của cây ngũ sắc chín và gieo vào đất đã chuẩn bị, sau đó tưới nước.

Sau 3-4 ngày, hạt sẽ nảy mầm và sau 2 tuần, cây con sẽ bắt đầu phát triển.

Phương pháp cắm cành: Chọn một cành khỏe mạnh và dài khoảng 15cm từ cây mẹ. Đem cắm cành vào chậu và chăm sóc cây cho đến khi ra chồi non và hoa.

Cách chăm sóc: Khi cây còn non, cần tưới nước thường xuyên từ 1-2 lần/ngày vào buổi sáng và chiều mát. Khi cây đã trưởng thành, giảm tưới nước xuống 2-3 lần/tuần để tránh cây bị úng nước. Bên cạnh đó, cây cần được bón phân và thay chậu khi cây đang phát triển mạnh.

Bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Bộ phận của cây ngũ sắc sử dụng là rễ, lá và hoa. Các bộ phận này có thể thu hái quanh năm. Sau khi thu hái, cần rửa sạch và sử dụng tươi hoặc phơi khô để dùng lâu dài.

Thành phần hóa học của cây ngũ sắc

• Lá: Trong lá tươi của cây ngũ sắc mới phát triển có chứa 0,2% tinh dầu. Khi ra hoa, lá còn có các chất lantaden và lantanin chiếm 0,31-0,68%.
• Hoa khô: Chứa tinh dầu (0,07%), terpen biciclic (8%), L-a-phelandren (10-12%).
• Vỏ cây: Lantanin (một dạng alcaloid) chiếm 0,08%.

Tác dụng của cây ngũ sắc

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, lá ngũ sắc có vị đắng, tính mát, hôi và có chứa độc; hoa có vị ngọt, tính mát; rễ có vị dịu, tính mát. Cây được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh như:

• Rễ cây có tác dụng giải nhiệt, hạ sốt, trừ thấp và được dùng để điều trị bệnh phong thấp, đau xương, quai bị, sốt cao kéo dài, chấn thương.
• Lá cây ngũ sắc có tác dụng thanh nhiệt, cầm máu và được dùng để điều trị các vết thương chảy máu, các bệnh về da như ngứa da, chàm, viêm da, ghẻ lở, thấp khớp…
• Hoa giúp trị nóng trong, chữa ho ra máu và cao huyết áp.

Theo y học hiện đại

• Chiết xuất từ đài hoa ngũ sắc có tác dụng ngăn chặn co thắt ở cơ trơn, giúp các cơ trong tử cung co giãn.
• Chiết xuất đài hoa làm giảm huyết áp và có tác dụng như một chất kháng sinh, giúp điều trị viêm họng, giảm ho, và làm giảm khả năng hoạt động của một số loại nấm.
• Đài hoa và lá cây trâm ổi giúp kích thích tiểu tiện, thông tiểu và nhuận gan.
• Chiết xuất polysaccharit từ hoa có tác dụng ức chế sự phát triển của u.
• Lantanin trong vỏ cây có tác dụng hạ nhiệt cho cơ thể.

Bài thuốc từ cây ngũ sắc

Dưới đây là một số bài thuốc được chế biến từ cây ngũ sắc bạn có thể tham khảo:

• Điều trị cảm sốt: 15g hoa ngũ sắc tươi, rửa sạch và sắc với 200ml nước, lấy 50ml uống hết trong 1 lần. Uống liên tục trong 5 ngày sẽ có hiệu quả.
• Chữa viêm da: Lấy 1 nắm hoa ngũ sắc tươi, rửa sạch và ngâm trong nước muối pha loãng trong 15 phút để khử khuẩn. Sau đó, giã nhuyễn và lấy nước cốt thoa lên vùng da bị viêm. Thực hiện 2-3 lần mỗi ngày.
• Điều trị bệnh viêm da mẩn ngứa: 100-200g cành và lá tươi của cây trâm ổi, rửa sạch và nấu với 1-2 lít nước. Ngâm vùng bị bệnh bằng nước nguội. Thực hiện 3 lần mỗi ngày. Nếu vùng da bị mẩn ngứa lớn, có thể thêm nước sạch để sử dụng như nước tắm.
• Kháng viêm, điều trị cảm sốt, quai bị: 30g cây ngũ sắc tươi hoặc 15g cây ngũ sắc khô (bao gồm cành, lá và hoa), sắc kỹ với 300ml nước để lấy nước đặc, chia thành 2 lần uống trong ngày. Uống đều đặn mỗi ngày cho đến khi bệnh được điều trị dứt điểm.
• Điều trị kết hạch ở phổi, ho ra máu, bệnh lao phổi: Lấy 20g hoa ngũ sắc tươi hoặc 8g hoa ngũ sắc khô, rửa sạch và đun với 3 bát nước. Khi sôi, hạ lửa nhỏ và sắc cho đến khi nước còn lại 1 nửa. Chia thành 3 lần uống trong 3 buổi trong ngày.
• Điều trị viêm da, chàm, mụn nhọt: Lấy 1 nắm lá cây trâm ổi tươi, nấu với lượng nước vừa đủ rồi dùng để rửa khu vực bị thương. Thực hiện 3 lần mỗi ngày để giảm các triệu chứng.
• Cầm máu, sát khuẩn, trị vết thương nhỏ trên da: Sử dụng lá và hoa ngũ sắc kết hợp với gừng theo tỉ lệ 3:1. Phơi khô và nghiền thành bột mịn để sử dụng dần. Khi sử dụng, rắc một lượng nhỏ bột thuốc lên vị trí bị thương rồi băng lại bằng băng gạc y tế. Thay băng mỗi ngày cho đến khi vết thương khô lại.
• Điều trị đau nhức xương khớp ở các chi: 15g rễ cây trâm ổi khô, rượu trắng. Đun cả hai với nửa nước nửa rượu trong 60 phút. Sau đó, ăn 1 quả trứng vịt màu xanh luộc và uống với nước.
• Giải cảm, chữa cảm cúm, quai bị: 30-50g rễ cây ngũ sắc khô, rửa sạch và sắc với nước, chia thành 3 lần uống trong ngày.

Lưu ý khi sử dụng cây ngũ sắc chữa bệnh

• Tránh nhầm lẫn giữa hoa ngũ sắc và cây cỏ ngũ sắc (cây cỏ hôi, hoa cứt lợn).
• Không sử dụng lá cây trâm ổi ở liều cao trong thời gian dài vì có thể gây tác dụng phụ nguy hiểm.
• Nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây ngũ sắc để đảm bảo không dị ứng với bất kỳ thành phần nào của cây thuốc này.

Cây ngũ sắc là một loại hoa nổi bật và đặc biệt với những chùm hoa nhiều màu sắc trên cùng một cây nên được rất nhiều người yêu thích. Không những vậy, loài cây này còn mang đến rất nhiều giá trị y học, được dùng để điều trị nhiều bệnh. Tuy nhiên, khi sử dụng cây ngũ sắc với liều lượng không phù hợp hoặc kết hợp sai cách, có thể gây ra tác dụng phụ. Vì vậy, bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây ngũ sắc để điều trị bệnh. Chơi cây cảnh – Nơi chia sẻ kinh nghiệm trồng và chăm sóc cây cảnh