Cây Củ ấu – Khám phá ứng dụng đa dạng của dược liệu này

Củ ấu, một quả của cây ấu nước đã từ lâu được sử dụng trong ẩm thực và làm bánh. Tuy vậy, ít người biết rằng, củ ấu cũng có thể là một loại dược liệu quý, xuất hiện trong nhiều bài thuốc truyền thống. Nó có thể chữa trị các bệnh như trĩ ra máu, tỳ vị hư nhược, viêm loét dạ dày…

Mô tả dược liệu

1. Đặc điểm thực vật

Cây củ ấu là một loài cây sống dưới nước, có thân ngắn và một lớp lông bên ngoài thân cây. Cây có hai loại lá, lá nổi và lá chìm. Lá nổi có phao ở cuống, hình trám và mép trên có răng cưa. Còn lá chìm thì phiến lá giảm và xẻ lông chim, nhưng đường xẻ rất nhỏ, chỉ thấy các đường gân khi quan sát. Hoa của cây có màu trắng, thường mọc đơn độc hoặc ở kẽ lá. Phần hoa gồm 4 lá đài, 4 cánh hoa và 4 nhị bầu trung 2 ô, mỗi ô chứa một noãn.

Quả của cây thường được gọi là củ, có hình dạng gồm 2 sừng, cao khoảng 35mm, rộng tầm 5cm. Phần sừng có hình mũi tên và được hình thành từ các lá đài. Bên trong quả có chứa một hạt ăn được.

2. Bộ phận dùng

Quả củ được dùng để ăn, còn vỏ quả và toàn cây thường được sử dụng để làm thuốc.

3. Phân bố

Cây củ ấu được trồng rất phổ biến ở các ao đầm trên khắp cả nước. Cả hạt và chồi của cây đều có thể được sử dụng làm giống.

4. Thu hái và sơ chế

Phần quả của cây củ ấu thường được thu hái vào mùi thu hằng năm. Toàn cây có thể thu hái quanh năm để làm thuốc. Sau khi thu hái, cây củ ấu được rửa sạch và có thể được sử dụng tươi hoặc phơi khô. Nếu phơi khô để bảo quản, cần phơi trong bóng râm hoặc dưới ánh nắng nhẹ.

5. Bảo quản

Dược liệu củ ấu đã phơi khô nên cần được để trong túi kín và bảo quản nơi khô ráo và thông thoáng.

6. Thành phần hóa học

Trong 100g củ ấu, có một số chất dinh dưỡng được ghi nhận như sau:

• 48,2g nước
• 32,1g chất bột đường
• 730 calo
• 3,4g protein
• 3,3g đường
• 468mg kali
• 17,6g canxi
• 0,8mg natri
• 0,7g sắt
• 0,4g kẽm

Củ ấu không chỉ là một món ăn ngon mà còn là một dược liệu quý.

Vị thuốc củ ấu

1. Tính vị

Theo các tài liệu Đông y, củ ấu có vị ngọt và tính mát.

2. Quy kinh

Củ ấu được quy vào hai kinh Tỳ và Vị.

3. Tác dụng dược lý

Theo y học cổ truyền:

• Ích khí kiện tỳ.
• Trừ phiền chỉ khát.
• Thanh thử giải nhiệt lương huyết.

Theo y học hiện đại:

• Phòng chống u bướu, ung thư.
• Phù hợp cho người cơ thể suy nhược, phụ nữ bị kinh nguyệt quá nhiều.
• Hỗ trợ điều trị bệnh trĩ xuất huyết.
• Trừ rôm sảy, chống nóng, giải rượu.

4. Cách dùng – liều lượng

Củ ấu có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau. Thông thường, có thể luộc ăn hoặc chế thành bột rồi trộn với mật hoặc đường để làm bánh. Trong chữa bệnh, có thể sử dụng dưới dạng thuốc sắc, tán bột sau khi sao vàng, hoặc nấu cháo. Tùy thuộc vào từng bài thuốc mà có thể sử dụng riêng lẻ hoặc kết hợp với các dược liệu khác. Đối với liều lượng, tuỳ thuộc vào mục đích sử dụng, thường khuyến cáo từ 10 – 16g củ ấu dưới dạng thuốc sắc. Nếu sử dụng ở dạng ngoài, không cần xem xét liều lượng và có thể ăn lên đến 250g mỗi ngày.

Các bài thuốc chữa bệnh từ củ ấu

Dưới đây là một số bài thuốc dân gian quen thuộc sử dụng dược liệu củ ấu:

1. Bài thuốc chữa trĩ ra máu:

• Chuẩn bị: Phần vỏ củ ấu sấy khô.
• Thực hiện: Đốt phần vỏ củ ấu đã chuẩn bị rồi tán thành bột mịn. Trộn đều với một ít dầu mè rồi đắp trực tiếp lên hậu môn. Áp dụng từ 3 – 4 lần mỗi ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.

2. Bài thuốc dùng khi huyết nhiệt, kinh nguyệt nhiều:

• Chuẩn bị: Khoảng 250g củ ấu.
• Thực hiện: Nấu chín củ ấu trong một giờ rồi ép lọc để lấy nước. Cho thêm một chút đường vào và khuấy tan. Chia thành 2 lần uống trong ngày.

3. Bài thuốc hỗ trợ ung thư tử cung và ruột:

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 20 – 30g củ ấu đã loại bỏ vỏ. Cho thêm nước và đun trên lửa nhỏ trong khoảng 20 phút để tạo thành hỗn hợp dạng canh cháo. Chia thành 2 lần ăn trong ngày.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị một ít phần vỏ củ ấu. Đem đi sao vàng trên lửa nhỏ cho đến khi thấy mùi thơm. Sau đó, đem đi sắc cùng với nước để uống.

4. Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày:

• Chuẩn bị: 30g thịt củ ấu, 100g gạo nếp, 16g hòa sơn, 10g bạch cập, 6g táo đỏ, 20g mật ong.
• Thực hiện: Cho tất cả các nguyên liệu (trừ mật ong) vào nồi rồi thêm nước và ninh trên lửa nhỏ cho đến khi thành cháo. Khi ăn, trộn đều với mật ong. Có thể chia ra làm 2 – 3 lần ăn trong ngày.

5. Bài thuốc trị tỳ vị hư suy ở người cao tuổi:

• Chuẩn bị: 10g bột củ ấu, 10g đảng sâm, 10g hoàng kỳ.
• Thực hiện: Sắc đảng sâm và hoàng kỳ với nước trên lửa nhỏ trong khoảng 20 phút. Chắt lấy phần nước và bỏ phần bã đi. Cho bột củ ấu vào và đun sôi, uống khi nước thuốc còn ấm.

… (còn tiếp)

Củ ấu là một dược liệu quý có nhiều tác dụng trong việc chữa bệnh. Tuy nhiên, khi sử dụng củ ấu, cần phải chú ý và thận trọng để tránh những tác dụng không mong muốn. Tránh lạm dụng và ăn quá nhiều củ ấu cùng một lúc để tránh tình trạng đầy hơi hoặc đau bụng do tính hàn của củ ấu. Sau khi ăn củ ấu, tránh uống nước ngay lập tức để tránh cảm giác khó chịu. Những người có vấn đề đại tiện lỏng hoặc tỳ vị hư yếu cần tránh sử dụng củ ấu sống.

Đó là một số thông tin về cây củ ấu và ứng dụng của nó trong việc chữa bệnh. Nếu bạn quan tâm đến chủ đề này, hãy tham khảo thêm tại Chơi cây cảnh – Nơi chia sẻ kinh nghiệm trồng và chăm sóc cây cảnh.

Source: Bệnh viện Nguyễn Tri Phương – Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh