Cây Mật Nhân: Một Dược Liệu Đa Công Dụng

Cây mật nhân là một loại dược liệu được nghiên cứu để điều trị các bệnh lý liên quan đến xương khớp, da liễu, gan mật, và tăng cường chức năng sinh lý nam giới. Với những công dụng đa năng này, cây mật nhân đang thu hút sự quan tâm của nhiều người. Hãy cùng tìm hiểu về loại cây đa công dụng này và cách sử dụng thông qua bài viết dưới đây.

1. Cây mật nhân là cây gì?

Cây mật nhân có tên khoa học là Eurycoma Longifolia, thuộc họ Simaroubaceae, chi Eurycoma hay còn được gọi là cây bá bệnh, cây bách bệnh, lồng bẹt, tho nan, cây hậu phác nam và cây bách bệnh. Loài cây này là một cây bụi, có thân mảnh, lá kép, và có khả năng sống tại những vùng đất khô cằn. Cây mật nhân có chiều cao từ 2-8m và hoa thường mọc thành cụm màu đỏ nâu vào tháng 3-4 hàng năm. Quả mật nhân có hình dạng trứng và màu vàng đỏ khi chín.

2. Phân bố

Cây mật nhân phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới Đông Nam Á và Nam Á. Ở Việt Nam, loại thảo dược này phân bố rải rác ở các tỉnh vùng núi thấp và trung du các tỉnh Tây Nguyên, miền Trung. Cây mật nhân có khả năng chịu bóng nên có thể gặp dưới các tán rừng nguyên sinh và rừng thứ sinh.

3. Thành phần hóa học

Trong vỏ và gỗ cây mật nhân, chúng ta đã tìm thấy một số chất như:

• Các hợp chất quassinoid có khả năng diệt vi trùng sốt rét plasmodium falciparum đã kháng thuốc.
• Các hợp chất triterpen loại tirucallan.
• Các quassinoid như eurycomanol, eurycomanol 2-0-b-D glucopyranosid và 13b, 18 0 dihydroeurycomanol được phân lập từ rễ cây.
• Các alkaloid loại canthin – 6- on được phân lập từ vỏ và gỗ.
• Các alkaloid carbolin.
• Các chất như euricomalacton, 2,6-dimethoxybenzoquinon, campestrol, và b-sitosterol được xác định từ vỏ cây mật nhân ở miền Đông Nam Bộ Việt Nam.

4. Mùi vị

Mật nhân có một vị đắng và tính mát. Nó có tác dụng chính tới can và thận, bổ dưỡng cho người bị khí huyết hư, gân xương đau nhức.

5. Thu hái và chế biến

Trừ phần lá ra, hầu hết các bộ phận của cây mật nhân đều có thể sử dụng làm thuốc như thân, rễ, vỏ thân và quả mật nhân. Các bộ phận này có thể thu hái vào bất kỳ thời điểm nào trong năm. Sau khi thu hái, chúng được bào chế thành dạng bột mịn, bột thô, viên nang, hoặc dạng chiết xuất chất lỏng từ gốc. Quả mật nhân có thể được rửa sạch và phơi khô để sử dụng trực tiếp. Rễ, thân cây và vỏ cây cần được chặt thành từng đoạn nhỏ, sau đó phơi khô hoặc sấy khô và bảo quản ở nhiệt độ mát, tránh ánh sáng và không khí trực tiếp.

6. Công dụng

Cây mật nhân (bách bệnh) có nhiều công dụng đã được y học cổ truyền và hiện đại nghiên cứu và được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Công dụng của thảo dược này bao gồm:

• Kháng ký sinh trùng sốt rét trong thử nghiệm nuôi cấy in vitro.
• Tăng cường sinh lý nam giới và nội tiết tố sinh dục nam trong huyết thanh.
• Lợi mật, không làm thay đổi thành phần của mật.
• Chữa ăn uống không tiêu, đầy bụng, tiêu chảy.
• Chữa sốt rét, giải độc do uống nhiều rượu.
• Chữa lưng đau mỏi do thấp, nhức mỏi tay chân.
• Chữa bệnh gout, chàm, ghẻ, và mẩn ngứa.

7. Mật nhân chữa bệnh gout hiệu quả hay không?

Theo nghiên cứu của Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia và Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (ncbi.nlm.nih.gov), mật nhân có thể làm giảm đáng kể nồng độ acid uric trong huyết thanh và huyết tương ở các loài chuột, đồng thời cải thiện tổn thương ở bệnh nhân bị thận. Còn theo Đông y, mật nhân có tính mát và tác dụng vào can thận, giúp giảm sưng viêm và đau nhức tại các khớp, từ đó giảm cơn đau gout.

8. Các bài thuốc chữa bệnh từ mật nhân

8.1. Chữa những cơn đau nhức do gout

8.1.1. Mật nhân sắc nước uống

• Dùng 20g rễ mật nhân rửa sạch, sắc chung với 1,2 lít nước trong lửa nhỏ.
• Sắc đến khi còn 600ml thì tắt bếp.
• Chia nhỏ uống hết trong ngày.
• Nên uống khi còn ấm và dùng tới khi bệnh tình thuyên giảm.

8.1.2. Cây mật nhân ngâm rượu xoa bóp

• Sử dụng 40g rễ mật nhân phơi khô, thái mỏng và sao vàng với 50g chuối hột phơi khô.
• Trộn đều nguyên liệu trên và ngâm cùng 200ml rượu trắng.
• Ngâm trong vòng 5 ngày là có thể dùng được.
• Khi các khớp tay chân sưng đau, có thể dùng rượu mật nhân xoa bóp nhẹ để giảm đau, cải thiện tình trạng bệnh gout.
• Người bệnh có thể sử dụng rượu để uống, mỗi ngày uống từ 20-30ml.

8.1.3. Bột mật nhân pha uống

• Lấy vỏ thân và rễ của mật nhân phơi khô, sao vàng sau đó tán thành bột mịn.
• Mỗi lần sử dụng lấy khoảng 10g bột pha với nước uống.
• Nên sử dụng sau ăn, dùng liên tục tới khi cơn đau thuyên giảm.

8.2. Bài thuốc cải thiện chức năng gan

Cách 1:

• Sử dụng 30g mật nhân sắc với 1 lít nước.
• Sắc đến khi còn một nửa thì tắt bếp.
• Nên dùng trong ngày, khi thuốc còn ấm.

Cách 2:

• Lấy 10g mật nhân, 70g cà gai leo, 30g diệp hạ châu sắc với 1 lít nước.
• Sắc đến khi còn một nửa thì tắt bếp.
• Chia làm 3-4 lần dùng trong ngày, nên sử dụng khi còn ấm.

8.3. Mật nhân chữa đau bụng đi ngoài, ăn không tiêu, chướng bụng

• Chế phẩm: mật nhân 50g, vỏ quýt 100g, hoắc hương 100g, củ bồ bồ 100g, dây mơ 100g, dây rơm 100g, cam thảo nam 100g, hậu phác 100g, củ sả 50g, củ gấu 50g, tiêu lốt 50g.
• Rửa sạch các nguyên liệu trên và phơi khô, sau đó tán thành bột mịn.
• Mỗi lần sử dụng lấy 12g bột pha với nước nóng uống thay trà.

8.4. Mật nhân trị khí huyết kém, nóng trong người

• Chế phẩm: rễ mật nhân 6g, đậu đen 12g, rau muống biển 8g, hà thủ ô 10g, dây gùi 8g, cỏ xước 8g, rễ ô môi 8g, tang chi 8g, dây ký ninh 2g.
• Sắc với lượng nước vừa đủ đến khi còn ½ thì tắt bếp.
• Chia nhỏ thuốc uống hết trong ngày.

8.5. Hỗ trợ điều trị tiểu đường

• Sử dụng 20g mật nhân rửa sạch, thái mỏng, sao vàng sau đó sắc với nước.
• Uống thay nước trà hằng ngày.

8.6. Mật nhân giúp kích thích hệ tiêu hóa

• Sử dụng 20g rễ mật nhân, 10g quả chuối sứ khô nướng vàng.
• Đem ngâm cùng 1 lít rượu trắng trong vòng 7 ngày.
• Mỗi lần sử dụng 1 chén nhỏ khoảng 30ml, ngày 3 lần vào buổi sáng, trưa, tối.

8.7. Chữa rối loạn kinh nguyệt, kinh nguyệt không đều

• Sử dụng 15g rễ mật nhân sắc với lượng nước vừa đủ.
• Sắc đến khi còn một nửa thì tắt bếp, chia nhỏ uống theo ngày.
• Mỗi ngày sử dụng một thang, kiên trì dùng trong 5-7 ngày.

8.8. Chữa kiết lỵ, tiêu chảy từ quả

• Quả mật nhân hãm hoặc sắc nước uống với lượng vừa phải.
• Nên sử dụng từ 5-7 ngày để giảm triệu chứng tiêu chảy.

8.9. Giúp tẩy giun, trị đầy hơi, khó tiêu, giải độc rượu

• Sắc rễ mật nhân với một ít nước đến khi cạn còn ½ thì tắt bếp.
• Nên chia thành 2 lần uống trong ngày, nên uống khi còn ấm.

8.10. Bài thuốc cải thiện sinh lý nam giới

• Dùng 40g mật nhân, 50g nhân sâm và 50g linh chi đen.
• Tán mịn tất cả dược liệu trên và hoàn thành viên nang.
• Sử dụng theo chỉ định của bác sĩ.

8.11. Chữa chàm ghẻ, mẩn ngứa ở trẻ nhỏ

• Lấy một nắm lá cây mật nhân rửa sạch.
• Đun với nước và sử dụng nước mật nhân để rửa vùng da bị tổn thương.
• Có thể dùng phần bã chà xát nhẹ nhàng để tăng công dụng.

9. Mua mật nhân ở đâu?

Mặc dù cây mật nhân có nhiều công dụng hỗ trợ điều trị các bệnh lý xương khớp, sinh lý, da liễu nhưng hiện nay loại thảo dược này vẫn chưa được ứng dụng rộng rãi trong các sản phẩm. Thường thì mật nhân được bán dưới dạng thảo dược đã qua chế biến thành dạng khô hoặc cao.

Do đó, khi tìm mua những thảo dược này, bạn nên chú ý tới nơi sản xuất, hạn sử dụng, và lựa chọn những đơn vị cung cấp uy tín, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, và sản phẩm nên có giấy phép đảm bảo chất lượng.

10. Lưu ý khi sử dụng

Cây mật nhân có tác dụng rất tốt trong việc hỗ trợ và điều trị bệnh gout, xương khớp và các bệnh lý về đường tiêu hóa. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng nên sử dụng. Bạn nên lưu ý một số điểm sau:

• Không dùng cây mật nhân cho phụ nữ có thai, đang cho con bú và trẻ em.
• Không nên sử dụng quá liều lượng, có thể gây tác dụng phụ. Nghiên cứu cho thấy mật nhân an toàn khi dùng bằng đường uống với liều lượng tối đa là 9 tháng, nhưng không an toàn khi sử dụng lượng lớn.
• Dùng quá nhiều có thể gây ngộ độc thủy ngân hoặc chì.
• Đối với người dị ứng hoặc quá mẫn cảm với một số thành phần của thuốc, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc dược sĩ chuyên môn.

11. Lời khuyên từ chuyên gia

Theo Ths.Bs Nguyễn Thị Hằng, bên cạnh việc sử dụng các bài thuốc chứa mật nhân, đặc biệt trong việc chữa bệnh gout, người bệnh nên kết hợp với chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý.

Cây mật nhân có thể gây tác dụng phụ như nôn, buồn nôn, đau đầu, chóng mặt, kích ứng da, hạ đường huyết, và ngộ độc. Trong quá trình sử dụng, cũng có thể gặp tình trạng tương tác với các loại thuốc. Do đó, bạn nên liệt kê các sản phẩm đang sử dụng bao gồm thuốc kê đơn và các sản phẩm bảo vệ sức khỏe để tránh tác động không mong muốn.

Trên đây là một số thông tin về cây mật nhân và những bài thuốc từ dược liệu quý này. Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo và không có tác dụng chỉ định của y học cổ truyền. Trước khi sử dụng thảo dược, bạn nên tham khảo ý kiến của các bác sĩ hoặc dược sĩ có chuyên môn để có lời khuyên hữu hiệu nhất.

Xem thêm:

• Đẳng sâm – vị thuốc quý được ví như “nhân sâm” của người nghèo
• Lá sói rừng – vị thuốc tiêu viêm, giảm đau mạnh như tân dược
• Cốt toái bổ – vị thuốc quý nhiều tác dụng
• Cây Hy thiêm – Vị thuốc giúp hỗ trợ cải thiện bệnh xương khớp