Cây Dưa Hấu

Tên khoa học: Citrullus lanatus

Cucurbitaceae, Cucurbitales

Dưa hấu là một loại quả phổ biến trong họ Bầu bí, có nguồn gốc từ miền nam Châu Phi. Loại quả này có tính hàn và thường được sử dụng làm thức ăn giải nhiệt trong những ngày hè nóng bức.

Diện tích trồng dưa hấu tại Việt Nam

• Sản lượng dưa hấu dao động từ 500-600 ngàn tấn/năm.(*)
• Diện tích trồng dưa hấu không ổn định, khoảng 20.000 ha/năm.(*)
• Vùng ĐBSCL có thể trồng dưa hấu quanh năm, nhưng tập trung vào vụ sớm (dưa Noel từ tháng 10 – 30/12 dl) và vụ chính (dưa Tết từ tháng 11 dl – Tết Nguyên đán). Tập trung ở các tỉnh Long An, Đồng Tháp, Sóc Trăng, Hậu Giang, Cần Thơ, Vĩnh Long, Trà Vinh, Tiền Giang…
• Các tỉnh Nam Trung Bộ (trồng từ sau tháng 1 dl) tập trung ở 4 tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên.
• Các tỉnh phía Bắc (vụ Xuân-Hè, tháng 2-5 dl và vụ Đông, tháng 9-11 dl) tập trung ở Hà Nội, Hải Dương, Nam Định, Thái Bình, Vĩnh Phúc, Phú Thọ…

(*) Số liệu Tổng cục Thống kê Việt Nam, năm 2014

Đặc điểm hình thái cây dưa hấu

Cây con

Lá mầm của cây dưa hấu rất phát triển, có phiến lá dạng thuôn dài, đỉnh thụt vào, dài khoảng 20 mm và rộng 10 mm, hơi dày và có một gân chính rõ ràng.

Cây dưa hấu sẽ mọc thêm lá đầu tiên, cách nhau và đơn lẻ, được mang bởi một cuống lá dài khoảng 10-15 mm có lông tơ. Phiến lá được cắt ngang thành 3 đến 5 thùy tròn hình lông chim.

(A) Cây dưa con được gieo trong bầu; (B) phát triển thân, lá và rễ cây dưa trong giai đoạn cây con.

Cây trưởng thành

Cây dưa hấu có dạng leo trên mặt đất, có thể leo lên giàn nhờ vào tua cuống, và chẻ 3 phát triển ở phần cuối cuống lá. Trục chính của cây được phân nhánh và có thể dài đến vài mét, thân có lông trắng mịn.

• Rễ cây dưa hấu bao gồm một trục chung quanh với những rễ phụ mọc ngang.
• Lá cây dưa hấu có phiến lá xanh tươi, đơn và mọc cách nhau, có lông ở gân mặt dưới. Lá được mang bởi một cuống dài từ 5 đến 15 cm và được bao phủ bởi lông tơ, đặc biệt là ở những lá non. Phiến lá có hình dạng bầu dục thông thường, khoảng 10-15 cm dài và 7-12 cm rộng. Lá được xẻ thành những thùy hình lông chim từ 5 đến 7 thùy. Bề mặt trên và dưới của lá đều có vân sần sùi.
• Tua cuốn của dưa hấu là sự biến dạng của lá để tiến hóa thích ứng, để cây có thể bám và leo trên các đài vật khác nhau.

(A) Cây dưa con được gieo trong bầu; (B) Hệ rễ cây dưa trong giai đoạn cây con; (C) Rễ dưa ra nhanh và dài; (D) Nếu trong bầu lâu, cây sẽ dễ bị ốm yếu.

Các giống dưa hấu phổ biến

• Giống dưa hấu Sugarbaby: giống này được nhập từ Mỹ, Thái Lan, Nhật Bản, Đan Mạch và đã được trồng từ lâu. Trái dưa hấu Sugarbaby tròn, nặng từ 3 – 7 kg, vỏ màu xanh đen, mỏng, cứng, thuận tiện cho chuyên chở xa. Ruột dưa hấu có màu đỏ thẫm, dễ bọng ruột, hột nhỏ và ít. Chu kỳ sinh trưởng của giống này là 65 – 70 ngày, năng suất trung bình từ 1,8 – 2,5 tấn/1000 m2.

• Giống dưa hấu An Tiêm: đây là giống dưa hấu lai F1, sinh trưởng mạnh, thích nghi rộng với thời tiết và có khả năng chống bệnh tốt. Giống này dễ ra hoa, đậu trái, trái có trọng lượng từ 6 – 9 kg, năng suất cao và có phẩm chất ngon. Giống dưa hấu An Tiêm bao gồm các giống ruột đỏ, năng suất từ 3,0 – 4,5 tấn/1000m2. Thời gian sinh trưởng ngắn khoảng 70 – 75 ngày, như An Tiêm 94: có trái sọc xanh đậm, An Tiêm 95: có vỏ đen và sọc mờ, An Tiêm 98: có sọc xanh và giống ruột vàng An Tiêm 100, trái tròn, nặng từ 2 – 3 kg, năng suất từ 2,5 – 3,0 tấn/1000 m2.

• Giống dưa hấu Hồng Lương: đây là giống lai F1, có vỏ màu xanh nhạt và sọc xanh đậm. Trái trung bình từ 5 – 6 kg, năng suất từ 3,0 – 4,5 tấn/1000 m2. Ruột dưa hấu Hồng Lương có màu đỏ, nhiều nước, vỏ mỏng nhưng cứng. Điều này giúp thuận tiện cho việc vận chuyển. Giống này có khả năng kháng bệnh tốt và thích hợp cho một số vùng trong vụ Hè Thu. Chu kỳ sinh trưởng khoảng 65 – 70 ngày.

• Giống dưa hấu Xuân Lan: đây là giống lai F1, có vỏ màu xanh nhạt và sọc xanh đậm. Trái trung bình từ 2 – 3 kg, ruột dưa hấu có màu vàng, rất ngọt. Giống dưa hấu Xuân Lan được trồng ở mật độ dày gấp đôi giống Sugarbaby. Chu kỳ sinh trưởng của giống này là 65 – 70 ngày.

• Giống dưa hấu Huỳnh Châu 548 ruột vàng: giống này có năng suất trung bình từ 1,0 – 1,2 tấn quả/sào. Thời gian sinh trưởng trong vụ thu đông khoảng 70 – 75 ngày. Trái dưa hấu có hình dáng dài, vỏ quả màu xanh sáng với sọc mờ. Vỏ quả mỏng, dai, cứng và ít dập vỡ khi vận chuyển xa. Ruột quả có màu vàng, ăn vị ngọt đậm, ít hạt và không chảy nước như các loại dưa hấu ruột đỏ khác. Trọng lượng trung bình của quả là 3 – 4 kg/quả. Giống này có khả năng kháng bệnh tốt, đặc biệt với bệnh nứt thân và chạy dây.

• Giống dưa hấu Cream Cream Fleshed Suika ruột trắng: giống này có nguồn gốc từ Nhật Bản (tuy có nguồn gốc từ Châu Phi theo một số tài liệu). Ban đầu, giống này được trồng ở thung lũng sông Nile, sau đó được đưa vào Ấn Độ và Trung Quốc trước khi có mặt tại Châu Âu. Vị của dưa hấu ruột trắng không đậm như dưa hấu ruột đỏ thông thường, nhưng lại có vị ngọt đặc biệt, thơm và mát.

Điều kiện sinh thái của cây dưa hấu

Dưa hấu thích hợp với khí hậu nóng, ẩm và có đủ ánh nắng để trổ nhiều hoa cái và cho trái chín sớm, năng suất cao. Nhiệt độ thấp sẽ làm cây kém phát triển và dễ bị hỏng, mưa nhiều có thể làm rễ cây thối chết và gây khó khăn cho việc trổ hoa và đậu trái. Khi đã đậu trái, cây dễ bị thối và chất lượng trái kém. Độ ẩm cao càng cao, khả năng phát sinh bệnh càng lớn. Khi có mưa bão, nhiệt độ thấp và độ ẩm cao, thân lá dễ bị nát và cây khó trồng.

Nhiệt độ thích hợp cho sự sinh trưởng của cây dưa hấu là từ 25-30 độ C, vì vậy cây rất phù hợp trồng trong mùa nắng ở đồng bằng sông Cửu Long. Nhiệt độ thích hợp cho hoa nở và thụ phấn là 25 độ C, và nhiệt độ thích hợp cho trái lớn và chín là 30 độ C.

Giá trị dinh dưỡng từ dưa hấu

Dưa hấu chứa nhiều chất dinh dưỡng có giá trị. 100g phần ăn của dưa hấu chứa:

• Nước: 95,5g
• Protid: 1,2g
• Lipid: 0,2g
• Glucid: 2,3g
• Chất xơ: 0,5g
• Tro: 0,3g

Các chất khoáng vi lượng:

• Canxi: 8mg
• Phốt pho: 13mg
• Sắt: 1mg
• Magiê: 10mg
• Kali: 112mg
• Kẽm: 0,10mg

Các vitamin:

• Beta caroten: 4.200 microgam
• B1: 0,04mg
• B2: 0,04mg
• B3: 0,178mg
• B5: 0,221mg
• B6: 0,045mg
• B9 (folate): 3 microgam
• C: 8,1mg
• PP: 0,2mg

Ngoài ra, dưa hấu còn chứa citrulline 0,17g, lycopene 8g, manitol…