Cây Kơ Nia – Biểu tượng của vùng cao nguyên
Có lẽ ai cũng đã từng nghe đến một loài cây đặc trưng ở miền cao nguyên – cây Kơ Nia, ít nhất là qua bài hát “Bóng cây Kơ Nia” được phổ nhạc từ bài thơ nổi tiếng của nhà thơ Ngọc Anh. Nhưng ít người có thể tưởng tượng được hình dáng, vẻ ngoài, và cách thế đứng của cây này. Ngay cả các người trẻ Jrai, Ê Đê, Xê Đăng, Ba Na… của vùng đất này cũng ít còn thấy cây Kơ Nia nữa.
Tôi đã gặp Amí Toan, gần 70 tuổi, người làng Ah, xã Ia mơ Nông, huyện Chư Păh, Gia Lai. Anh ấy chỉ cho tôi một cây Kơ Nia con, nó mọc lên từ gốc cây Kơ Nia mẹ đã chết mấy chục năm trước đó. Anh nói rằng sau giải phóng năm 75, vùng này nhiều cây Kơ Nia lắm, lớn chừng nào cũng có, có cây đến 2-3 người ôm không hết. Nhưng bây giờ thì hết rồi, chỉ còn vài cây quanh vùng mà thôi.
Hình ảnh cây Kơ Nia
Trong trí nhớ của Amí Toan, vẫn còn chuyện xưa kể rằng, ngày xưa có đôi vợ chồng nghèo đã già mà chẳng có con. Hai người buồn tủi vì cả đời sống lương thiện, ông đã đến bên sườn núi thề 7 ngày 7 đêm. Yang, thấy được lòng thành của ông, đã thương tình giúp ông và bà có một đứa con gái.
Ngày làm lễ đặt tên, vợ chồng ông đặt tên con là K’nia. Cha mẹ mất và K’nia bị bắt về làm người ở. Công việc quá khổ cực khiến cô kiệt sức, và cô đã nằm nghỉ ngơi trên mảnh đất cằn cỗi đầy gió trên triền đồi. Rồi từ nơi đó, một cây Kơ Nia thẳng tắp mọc lên. Cành cây như những cánh tay gân guốc dang rộng giữa trời xanh.
Dù bị cả dông bão và bom đạn chiến tranh quật đổ, cây Kơ Nia vẫn hiên ngang và mãnh liệt. Nhờ bóng mát che chở, các vườn rẫy sau cánh đồng trở lại tươi tốt, thóc lúa bội thu và nhà chủ đưa đi phân phát cho người nghèo. Dân làng đặt tên cây là Kơ Nia vì họ tin rằng cây đó là nơi trú ngụ của thần linh và linh hồn người đã khuất.
Cây Kơ Nia đã trở thành một huyền thoại bởi sức sống bền bỉ và mãnh liệt của nó. Không có cây nào bền bỉ như cây Kơ Nia, nó không thay lá theo mùa. Cây Kơ Nia thẳng tắp vươn cao giữa đại ngàn. Những cành cây như những cánh tay gân guốc dang rộng giữa trời xanh.
Amí Toan nói, Kơ Nia thường không mọc nhiều trên triền thảo nguyên nắng gió, nhưng cây Kơ Nia khiến mọi người ấn tượng hơn so với cây rừng khác. Ngay cả khi mặt trời chiếu sáng mùa khô kéo dài 6 tháng, cây vẫn xanh thủy chung. Thậm chí, càng nắng, cây càng xanh tốt hơn.
Trước đây, khi bà con phát rừng để làm ruộng, họ thường để lại những cây Kơ Nia để lấy bóng mát. Những cây khác thường gây ảnh hưởng đến cây trồng, nhưng Kơ Nia không gây hại. Những bà mẹ địu con trên lưng thường đặt con bé dưới bóng mát của cây Kơ Nia để nghỉ ngơi. Ngay cả giữa buổi trưa nắng, chỉ cần ngơi chốc dưới bóng loài cây này cũng giúp xua tan mệt mỏi.
Người dân từ lâu đã biết sử dụng lá Kơ Nia để nấu nước uống khi đói hay nóng, và nếu bị bệnh sốt rét rừng, họ tin rằng nước nấu từ cây Kơ Nia có thể chữa bệnh. Nhiều em bé đã lớn lên dưới bóng mát của cây Kơ Nia. Hình bóng của cây Kơ Nia luôn kết hợp với hình ảnh yêu thương của các bà mẹ Tây Nguyên.
Hình ảnh cây Kơ Nia
Tuy cây Kơ Nia còn rất ít, nhưng vẫn còn một số cây Kơ Nia con trong những khu rừng và ruộng rẫy. Vào mùa, người dân đến gốc cây để hái quả. Thú vị là cây Kơ Nia có cây đực và cây cái. Cây cái mỗi năm hoặc 2-3 năm sẽ cho quả giống như hạt dẻ, có vị béo và thơm. Quả của cây Kơ Nia khi chín có vị ngọt, và quả xanh có vị chua.
Trong những năm gần đây, hạt Kơ Nia đã trở thành món ăn vặt phổ biến thay thế cho hạt bí, hạt dưa. Mỗi lần du khách đến Tây Nguyên, họ đều tìm mua một ít hạt Kơ Nia làm quà. Điều này giúp người dân có thêm một nguồn thu nhập từ hạt đặc sản của núi rừng Tây Nguyên.
Dù cây Kơ Nia tỏ ra hiếm hơn, tôi hy vọng rằng chúng ta có thể bảo tồn chúng để không chỉ trở thành ký ức. Biết đâu, trong tương lai, cây Kơ Nia sẽ trở thành một biểu tượng của miền cao nguyên, mang lại ý nghĩa của sức sống và bền bỉ như truyền thuyết về nó từ xưa.
