Cây Nghề Nghiệp

1. Lý thuyết cây nghề nghiệp

Mô hình Lý thuyết cây nghề nghiệp thuộc nhóm Lý thuyết đặc tính cá nhân và đặc điểm nghề được lập ra để giải thích vai trò quan trọng của mối tương quan chặt chẽ giữa sở thích, khả năng cá tính và giá trị nghề nghiệp của một người với khả năng tuyển dụng đối với họ sau khi tốt nghiệp chương trình đào tạo.

Sở thích, khả năng, cá tính và giá trị nghề nghiệp là những nhân tố quan trọng, có tác động mang tính quyết định đối với mức độ thành công trong nghề nghiệp của từng người. Vì vậy, nó được coi là “gốc rễ” của “cây nghề nghiệp” và đòi hỏi mỗi người cần có khả năng nhận thức bản thân để biết rõ về nó trước khi lựa chọn nghề. Nói cách khác, khi lựa chọn bất kỳ một ngành, nghề nào, mỗi người cần phải dựa trên sở thích nghề nghiệp, khả năng thực có, cá tính và giá trị nghề nghiệp của bản thân mình, nghĩa là bám vào “rễ” của “cây nghề nghiệp”. Nếu một người (nam hay nữ) lựa chọn theo học ngành, nghề phù hợp với “rễ” thì sau khi kết thúc khoá đào tạo sẽ có nền tảng vững vàng để thu được nhiều “quả ngọt” về nghề nghiệp, như khả năng tìm kiếm việc làm cao; dễ được tuyển dụng vào vị trí tốt; tìm được nơi làm việc ưng ý; lương cao; được mọi người tôn trọng…

2. Ý nghĩa và áp dụng

Thành đạt trong nghề nghiệp là ước vọng chính đáng của mỗi người. Để đạt được ước vọng, yếu tố quan trọng hàng đầu là phải chọn được hướng học, chọn nghề phù hợp với sở thích, khả năng, cá tính và giá trị nghề nghiệp của bản thân. Do vậy, việc tư vấn hướng nghiệp cá nhân dựa vào mô hình Lý thuyết cây nghề nghiệp là rất quan trọng.

Khi một người lao động chọn công việc hợp với sở thích và khả năng của bản thân mình hay được coi là “gốc rễ” của cây nghề nghiệp. Một công việc có thể được coi là đang thịnh hành không có nghĩa là ai học nó ra cũng có vị trí tốt. Phần lớn các công ty, doanh nghiệp hay nhà tuyển dụng chỉ quan tâm đến những người lao động có đam mê và có khả năng làm tốt ở vị trí đó mà không xem việc họ đã học ở đâu hợp với vị trí nào là yếu tố quyết định. Học và tốt nghiệp một ngành không phải là điều kiện “nặng kí” để đảm bảo rằng người lao động có khả năng làm được những công việc có liên quan với ngành nghề đã học. Có thể sau thời gian thực tập và thử việc, người lao động sẽ sớm bị sa thải nếu không chứng minh được rằng công việc đó phù hợp với nguyện vọng và khả năng của bản thân.

Hiểu được lý thuyết này, sinh viên có thể nhận thức được đầy đủ ý nghĩa của việc chọn nghề có cơ sở khoa học và biết cách chọn ngành nghề dựa trên yếu tố “gốc rễ” (sở thích, khả năng, cá tính và giá trị nghề nghiệp), không chọn ngành, nghề tương lai dựa vào các yếu tố “quả” (lương cao, công việc dễ kiếm, chức vụ …) của cây nghề nghiệp.

3. Khám phá bản thân qua cây nghề nghiệp

Cách duy nhất để giải quyết những rắc rối trên là hiểu rõ bản thân, hiểu về thị trường việc làm và làm sao để dung hoà giữa bản thân và thị trường nhằm tìm kiếm một công việc và nghề nghiệp đáng mơ ước.

Đây là phương pháp cây nghề nghiệp dựa trên việc tự nhận thức bản thân gồm 4 yếu tố chính mà mỗi người cần biết là: sở thích, khả năng, cá tính, giá trị. Bắt đầu từ phần quan trọng nhất: rễ cây. Sở dĩ cần làm rõ vì đây là phần nuôi dưỡng con đường sự nghiệp lâu dài, nó đại diện cho hoài bão, những khát khao và thôi thúc một người tìm kiếm công việc phù hợp và xứng đáng. Sở thích: là những điều bạn thích làm, nó có thể xuất phát từ những mong ước thời thơ ấu. Rằng bạn muốn trở thành A,B,C vì đơn giản là bạn hứng thú với công việc đó. Nếu một người có thể làm công việc phù hợp với sở thích của họ thì họ sẽ làm việc rất tốt và có động lực để tiến nhanh hơn trên con đường sự nghiệp của mình.

Khả năng: là những gì bạn giỏi hơn người khác khi thực hiện bất kì điều gì. Ví dụ: Có thể bạn rất nhạy bén trong những con số và tính toán nhanh hơn so với bạn bè đồng trang lứa. Hoặc bạn có khả năng cảm nhận những cảm xúc của người đối diện rất nhanh chóng. Hay bạn chơi thể thao rất giỏi và là át chủ bài không thể thiếu trong một đội nhóm. Dành thời gian để nhớ lại mình thường được khen ngợi và ngưỡng mộ ở những điểm nào mà nó thuộc về thiên bẩm, không mất nhiều công sức để rèn luyện. Tuy nhiên, đó chỉ là bước đầu trong vạch xuất phát, khả năng phần nhiều sẽ do sự cố gắng và trau dồi bản thân từng ngày của bạn. Bạn không giỏi ở kĩ năng nào? Đâu là nhiệm vụ khiến bạn sợ nhấ? Chinh phục những điều bạn làm chưa tốt và hạn chế về khả năng sẽ khiến bạn trở nên giỏi hơn.

Cá tính: bị ảnh hưởng bởi yếu tố gia đình, xã hội, giáo dục và môi trường sống. Hiểu được cá tính mình như thế nào sẽ giúp mỗi người lựa chọn công việc và môi trường phù hợp để phát triển bản thân, nhằm đạt được sự thành công trong nghề nghiệp. Tính chất nghề nghiệp và văn hóa công ty đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn con đường sự nghiệp phù hợp cá tính. Nếu bạn là cá nhân ưu thử thách, thích chinh phục và mong muốn kiếm càng nhiều tiền càng tốt thì bạn không thể cảm thấy hạnh phúc với một công việc an nhàn, mang tính chất lặp lại qua ngày.

Gía trị sống: nói đơn giản được hình thành từ những niềm tin, mang yếu tố cá nhân và thể hiện quan điểm sống. Ví dụ: Một người tin vào sự tử tế và muốn giúp đỡ người khác thì đó là giá trị sống của họ. Qua thời gian, người đó sống và kiểm chứng nó bằng cách xem những kết quả nó đem lại có khiến ho thấy thoải mái hay hạnh phúc không. Nếu không, tức là nó đi ngược với giá trị của họ và có thể điều chỉnh, giá trị sống của một người tùy thuộc vào từng giai đoạn của cuộc đời họ. Sự phù hợp giữa giá trị và việc làm là yếu tố quyết định một người chuyển đi hay ở lại nơi làm việc của họ.

Dành thời gian suy ngẫm về các yếu tố, hỏi người thân và bạn bè xung quanh để giúp mình đánh giá khách quan hoặc tham khảo các công cụ trắc nghiệm trên internet. Tuy nhiên, bạn nên xem đó là công cụ để hỗ trợ hơn là thay thế hoàn toàn cho việc tìm hiểu bản thân. Vì có thể những bài trắc nghiệm được xây dựng trên nghiên cứu của các nước phát triển nên không nhất thiết phù hợp tại nước ta.

Một ngành nghề hot?, một mức lương cao?, một công việc đem lại danh tiếng trong xã hội?… là những hào nhoáng bên ngoài mà người trẻ hay mắc phải khi tìm kiếm một công việc cho mình. Đây quả là chiếc áo choàng lộng lẫy mà ai cũng thèm muốn. Nhưng nếu ngay từ ban đầu chiếc áo đã không vừa vặn thì khó để bạn có cuộc sống an yên và hạnh phúc trên con đường phát triển sự nghiệp của bản thân. Thế nên, nguyên tắc là hãy phản tỉnh lại mình để tìm kiếm một công việc đáng mơ ước.