Hương Nhu – Vị Thuốc Dễ Trồng Và Dễ Dùng

Hương nhu là một loại cây cỏ quen thuộc và gần gũi với cuộc sống của chúng ta. Một nắm lá Hương nhu giải cảm cúm, hoặc nồi nước lá Hương thơm lừng nuôi mái tóc dài thơm cho người con gái,… Điều này đã trở nên quen thuộc đối với mỗi người dân quê.

Hương nhu có nhiều loại: Hương nhu trắng, Hương nhu tía,… Mỗi loại có công dụng và đặc điểm riêng. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về vị thuốc Hương nhu tía và những đặc điểm của nó.

Hương Nhu Tía Là Gì?

Hương nhu tía được gọi với cái tên É tía và tên khoa học là Ocimum sanctum L., thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae).

Đặc Điểm Thực Vật

Đây là loại cây thân thảo nhỏ, sống hàng năm hoặc có thể lâu hơn. Chiều cao trung bình dưới 1m, thân cành có màu đỏ tía và có lông. Lá mọc đối, thuôn hình mác hoặc hình trứng, màu nâu đỏ, có cuống khá dài, mép hơi khía răng, hai mặt đều có lông, gân lá hình lông chim, có các tuyến nhỏ lõm xuống. Hoa màu tím, mọc thành bông xim co ở đầu cành. Toàn cây có mùi thơm dễ chịu.

Cây được trồng bằng hạt vào mùa xuân và ra hoa vào tháng 5 – 6.

Phân Bố

Hương nhu tía thường mọc hoang khắp nơi hoặc được trồng trong vườn nhà để làm thuốc.

Trên thế giới, nó được trồng nhiều ở Ấn Độ, Thái Lan, Campuchia, Philippines,… để lấy tinh dầu và làm hương liệu.

Hương nhu tía thích khí hậu nhiệt đới nóng và ẩm, với nhiệt độ trung bình từ 25 – 30 độ C và lượng mưa từ 1800 – 2600 mm/năm. Ở các vùng núi cao có khí hậu cận nhiệt đới và hơi lạnh, không thấy trồng loại cây này.

Bộ Phận Dùng, Thu Hái, Chế Biến, Bảo Quản

Bộ phận dùng của cây Hương nhu tía gồm thân, cành mang lá và hoa.

Thu hái cây Hương nhu tía thường được thực hiện vào mùa ra hoa, từ tháng 5 – 6.

Sau khi thu hái, cây được rửa sạch và có thể dùng tươi trực tiếp hoặc phơi khô trong bóng râm để sử dụng dần. Lưu ý không phơi thuốc dưới ánh nắng trực tiếp để tránh làm mất tinh dầu trong thuốc.

Cách bảo quản thuốc là nơi khô ráo, thoáng mát và có thể bỏ vào bịch ni lông cột kín. Tránh những nơi ẩm ướt và ánh nắng mặt trời, để đảm bảo chất lượng dược liệu.

Tác Dụng Của Hương Nhu Tía

Thành Phần Hóa Học Trong Dược Liệu

Tinh dầu là thành phần đáng chú ý và có giá trị nhất trong Hương nhu tía. Theo Dược điển Việt Nam IV, dược liệu phải chứa ít nhất 0,5% tinh dầu (tính theo dược liệu khô tuyệt đối). Trong tinh dầu, thành phần chính là eugenol (trên 70%), methyleugenol (trên 12%) và β-caryophylen.

Ngoài ra, Hương nhu tía còn chứa các hợp chất thuộc nhóm flavonoid như apigenin, luteolin, apigenin-7-glucuronid, luteolin-7-glucuronid, orientin và các hợp chất thuộc nhóm polyphenol như acid galic, acid galic methylester, acid galic ethylester, acid protocatechic, acid rosmarinic. Acid ursolic cũng là một thành phần quan trọng và có hàm lượng cao trong Hương nhu tía.

Tác Dụng Dược Lý Của Dược Liệu

Nghiên cứu về tác dụng của acid ursolic trong dược liệu Hương nhu tía đã cho thấy nó có những tác dụng chống viêm, bảo vệ gan, chống khối u và hạ lipid máu.

Tác Dụng Của Hương Nhu Tía Theo Y Học Cổ Truyền

Theo Đông y, vị thuốc Hương nhu tía có vị cay, tính ấm và có những công dụng sau:

• Làm ra mồ hôi, giải cảm.
• Trừ hơi nắng, thời tiết nhiều ẩm thấp của mùa hè.
• Chữa cảm nắng, nhức đầu.
• Trị đau bụng, đi ngoài.
• Chữa tức ngực.
• Chữa nôn mửa.
• Trị chuột rút.
• Trị phù thũng ứ nước.
• Chữa hôi miệng.

Cách Dùng

Hương nhu tía có thể dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc nước xông, riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.

Liều lượng thường là 50 – 100g dùng tươi cho nước xông và 6 – 12g/ngày cho nước sắc.

Một Số Bài Thuốc Từ Hương Nhu Tía

Bài Thuốc Chữa Nóng Sốt Do Mắc Mưa, Nắng, Gió Lạnh, Người Sốt Không Có Mồ Hôi

• Hương nhu tía 12g
• Đậu ván trắng 16g
• Hoắc hương 12g
• Củ sắn dây 12g
• Lá tre gai 12g
• Quả dành dành (sao vàng) 12g

Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Bài Thuốc Chữa Ho Nhiều Đờm Đặc, Ăn Ít, Người Gầy Yếu

• Hương nhu tía 8g
• Vỏ quýt 8g
• Rễ cam vàng 8g

Các vị thuốc đem sao vàng, sắc với Thuốc dòi tía 8g. Uống mỗi ngày 1 thang.

Bài Thuốc Chữa Trẻ Chậm Mọc Tóc

Hương nhu tía sắc đặc với mỡ lợn, bôi hàng ngày.

Bài Thuốc Chữa Chứng Hôi Miệng

Lá Hương nhu tía sắc lấy nước đặc, ngậm nhiều lần trong ngày.

Lưu Ý

• Những người hay ra nhiều mồ hôi không nên dùng Hương nhu tía.
• Phân biệt Hương nhu tía và Hương nhu trắng. Hương nhu trắng (é lớn) thường cao hơn Hương nhu tía (é tía). Lá mọc đối, có cuống, phiến lá dài 5-10cm, hình trứng nhọn, phía cuống thon, mép khía tai bèo hay răng cưa thô. Trên gân chính của lá có lông. Hoa nhỏ mọc thành xim đơn 6 hoa, xếp thành chùm, đôi khi ở phía dưới có phân nhánh. Hương nhu trắng có hàm lượng tinh dầu cao hơn Hương nhu tía, nên có mùi hắc và khó uống. Trong khi Hương nhu tía thường được dùng làm thuốc trong Đông y, Hương nhu trắng chủ yếu được khai thác để cất tinh dầu.

Hương nhu tía là vị thuốc dễ trồng, dễ dùng. Tuy nhiên, như bất kỳ loại thuốc nào, người bệnh không nên tự ý sử dụng một cách bừa bãi. Hãy đi thăm khám và nhận sự tư vấn từ các chuyên gia y tế.

Chơi cây cảnh – Nơi chia sẻ kinh nghiệm trồng và chăm sóc cây cảnh.