Cây Cối Xay – Những điều đặc biệt bạn chưa biết

Cây cối xay, hay còn được gọi là cây dằng xay, kim hoa thảo, ma mãnh thảo, là một loài cây được ưa thích và sử dụng rộng rãi trong dân gian. Không chỉ làm gia tăng vẻ đẹp cho không gian sống, cây cối xay còn mang lại nhiều công dụng y tế quý giá như hạ sốt, trị đau đầu, bí tiểu tiện, phù thũng… Bài viết dưới đây sẽ cung cấp những thông tin hữu ích về loài cây này.

Cây cối xay – Đặc điểm nổi bật

1. Nhận biết cây cối xay

Cối xay là một loại cây nhỏ mọc thành bụi, sống lâu năm, cao khoảng 1 – 1.5 m. Cành cây hình trụ, phủ lông nhỏ mềm, có hình dạng giống như ngôi sao. Lá mọc so le, hình tim đầu nhọn, mép có các răng nhỏ, hai mặt đều có lông mềm và mặt dưới màu trắng xám.

Hoa của cây có màu vàng, thường mọc đơn độc ở kẽ lá. Cuống hoa dài, có đốt gấp khúc, cánh hoa hình tam giác ngược hoặc là hình nêm.

Cây cối xay còn có tên gọi đặc biệt này là do quả của nó được nhiều nang họp lại, xếp sít nhau, giống như cái cối xay. Mỗi lá noãn chứa tới 3 hạt, nhẵn, màu đen nhạt và có hình dạng thận.

Cây cối xay

2. Phân bố và bộ phận dùng

Cây cối xay thường mọc nhiều ở các nước nhiệt đới Châu Á. Ở Việt Nam, cây thường mọc hoang nhiều nơi, thường lẫn với các loại cây bụi thấp, ở bờ rào, ven đồi hoặc bờ nương rẫy.

Cây con mọc từ hạt và thường thấy nhiều vào tháng 3 – 5, nhanh chóng sinh trưởng và ra hoa quả ngay trong vụ hè – thu của năm đầu tiên. Sau khi bị chặt, cây vẫn có khả năng tái sinh.

Bộ phận dùng để sử dụng là phần trên mặt đất của cây cối xay, đã được phơi khô hoặc sấy khô. Dược liệu bao gồm những đoạn thân, cành, lá và quả.

Hoa cối xay

3. Hoạt chất có trong cây cối xay

Cây cối xay chứa nhiều hoạt chất quý giá như flavonoid (quercetin), hợp chất phenol, saponin, alkaloid và tanin. Lá cây cối xay còn chứa nhiều chất nhầy.

Cây cối xay và những công dụng y tế

Theo y học cổ truyền, cây cối xay có vị ngọt, tính bình và có tác dụng thanh nhiệt, lưu thông máu. Đây là một vị thuốc được sử dụng theo kinh nghiệm nhân dân, có thể chữa cảm sốt, đau đầu, bí tiểu tiện, phù thũng sau khi đẻ, kiết lỵ, cải thiện tình trạng suy giảm thính lực.

Liều dùng: Mỗi ngày dùng từ 5 – 10g (dược liệu khô) hoặc 10 – 40g (cây tươi). Dùng nước sắc uống.

Cối xay cũng có thể dùng dưới dạng lá giã nát để đắp lên da, giúp chữa mụn nhọt. Lá cối xay đã phơi khô sau đó có thể sắc uống với nhân trần và vọng cách, được dùng để chữa chứng vàng da.

Tác dụng dược lý của cây cối xay

1. Tác dụng hạ sốt

Dữ liệu từ Ấn Độ cho thấy chiết xuất từ cây cối xay có tác dụng hạ sốt trên các loại súc vật thí nghiệm và có tác động đến hệ thần kinh trung ương.

2. Tác dụng chống viêm

Trên mô hình gây viêm bàn chân chuột bằng cách tiêm nhũ dịch kaolin, cối xay đã có tác dụng ức chế viêm mạnh mẽ với tỷ lệ 84.4% so với nhóm chứng sau 5 giờ kể từ khi gây viêm.

Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, các cán bộ y tế ở Nghĩa Bình đã phát hiện tác dụng chống viêm rất mạnh mẽ của cây cối xay và đã đạt được kết quả tốt trong việc điều trị đau viêm khớp.

Dựa trên phát hiện về tính chống viêm của cây cối xay, Viện quân y đã sử dụng cây này kết hợp với các loại thuốc khác trong điều trị viêm khớp. Dùng cách hâm nước uống trong ngày, đã đạt được hiệu quả tốt cho nhiều người bệnh đau viêm khớp.

3. Nhuận tràng

Hạt của cây cối xay có tác dụng nhuận tràng tốt.

4. Hỗ trợ điều trị loét dạ dày

Viêm loét dạ dày là một bệnh lý đường tiêu hóa phổ biến. Nguyên nhân chủ yếu là do sự mất cân bằng giữa hai yếu tố bảo vệ và phá hủy trong dạ dày.

Nghiên cứu thực hiện trên chuột gây loét bằng cách thắt môn vị, cho thấy dịch chiết từ cây cối xay có tác dụng làm giảm bài tiết axit dạ dày, giúp làm giảm loét đáng kể so với nhóm đối chứng. Mức độ kiểm soát loét tốt hơn ở nhóm chịu liều cao.

5. Hỗ trợ điều trị đái tháo đường

Đái tháo đường loại 2 là một bệnh lý mãn tính ngày càng gia tăng, do sự đề kháng insulin. Insulin giúp đưa năng lượng từ thức ăn vào bên trong tế bào, giúp tế bào hoạt động. Sự đề kháng insulin làm trở ngại cho quá trình này, dẫn đến lượng đường trong máu tăng cao liên tục.

Nghiên cứu gần đây trên chuột cho thấy chiết suất từ cây cối xay có tác dụng làm giảm sự đề kháng insulin thông qua việc kích hoạt thụ thể PPARγ.

Bài thuốc với cây cối xay

1. Chữa cảm sốt

• Cối xay: 12g
• Địa liền: 8g
• Bạch chỉ: 4g
• Bạc hà: 10g
• Cỏ mần trầu: 12g
• Cát căn: 10g
• Cam thảo đất: 8g

Sắc nước uống.

2. Chữa bí tiểu tiện

• Rễ cối xay: 30g
• Rễ ngái: 50g
• Rễ cỏ xước: 20g
• Thổ phục linh: 50g
• Bông mã đề: 25g
• Nước: 600ml

Sắc còn 300ml uống làm 3 lần trong ngày.

• Lấy lá và hoa cối xay, phơi hoặc sấy khô, nấu với 1.5l nước uống hàng ngày, không quá 2l/ ngày.

3. Chữa kiết lỵ

• Hạt cối xay sao vàng, nghiền thành bột, mỗi lần uống 3g với mật ong trước bữa ăn. Ngày uống 3 lần.
• Quả cối xay và hoa mào gà, mỗi vị 30g. Sắc nước uống.

4. Chữa phù thũng sau sinh

• Lá cối xay: 30g
• Ích mẫu: 20g

Sắc uống.

5. Chữa mụn nhọt, mề đay

• Dùng lá hoặc hạt cây cối xay, giã nhỏ, đắp lên vùng da cần điều trị. Dùng trong 2 tuần.

6. Chữa đau khớp

• Lá và thân cây cối xay: 3g
• Trinh nữ: 10g
• Rau muống biển: 3g
• Lá lạc tiên: 3g
• Rễ cỏ xước: 3g
• Lá vòi voi: 3g
• Lá lốt: 3g

Hãm uống như chè trong ngày.

Cây cối xay có nhiều tác dụng tốt trong điều trị bệnh. Tuy nhiên, như bất kỳ vị thuốc nào khác, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên môn về liều lượng và thời gian sử dụng để đạt hiệu quả tốt nhất.

Nguồn: Chơi cây cảnh – Nơi cung cấp thông tin trồng và chăm sóc cây cảnh