Cây Chìa Vôi: Khám phá về cây dược liệu quý

Cây chìa vôi, một loại thảo dược được sử dụng trong các bài thuốc dân gian để chữa trị bệnh xương khớp và lở loét. Vậy cây chìa vôi thực sự có tác dụng gì? Làm thế nào để sử dụng cây chìa vôi và những điều cần lưu ý? Hãy tham khảo ý kiến từ Dược sĩ Hoàng Mạnh Cường dưới đây.

1. Cây chìa vôi là cây gì?

Cây chìa vôi còn được gọi là dây chìa vôi, bạch liễm, bạch phấn đằng… với tên khoa học là Cissus modeccoides Planch, thuộc họ Nho. Cây chìa vôi có thân dài từ 2-4 mét, có tua cuốn đơn, mọc đối diện với lá. Thân tròn, nhẵn, có màu xanh lục và được phủ lớp phấn trắng. Lá chìa vôi mọc cách, có nhiều dạng hình:

• Phiến xẻ thùy chân vịt, gốc hình trái tim, có thể dài từ 14-19cm, rộng 13-14cm
• Phiến hình mũi giáo, gốc hình trái tim, dài và rộng từ 7-10cm hoặc hình tam giác, dài 8cm, rộng khoảng 6cm
• Phiến nhẵn ở cả hai mặt, mặt trên màu xanh sẫm, mặt dưới màu nhạt hơn, mép có răng cưa, gân lá hình lông chim.

Hoa nhỏ, màu vàng nhạt, mọc thành cụm, có cuống hoa màu xanh, và hiếm khi có quả. Quả của cây chìa vôi là quả nang tròn, to từ 5-6mm, chuyển sang màu đen khi chín.

2. Phân bố

Cây chìa vôi phân bố rộng ở Trung Quốc, Lào, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam. Ở Việt Nam, cây chìa vôi mọc hoang ở nhiều tỉnh thành miền Bắc và miền Nam, như Lào Cai, Thái Nguyên, Ninh Bình, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Ninh Thuận…

Cây chìa vôi thường mọc ở những nơi có nhiều ánh sáng, độ ẩm cao, hoặc bờ bụi, hàng rào, ven rừng, suối, đồng bằng. Cây chìa vôi thường ra hoa từ tháng 4-8 và đậu quả từ tháng 5-10.

3. Phân loại

Cây chìa vôi có nhiều loại khác nhau và mỗi loại thường được sử dụng cho mục đích riêng. Dựa vào hình dạng lá hoặc danh pháp khoa học, chúng có thể được phân loại như sau:

• Chìa vôi bốn cạnh (Cissus quadrangulus L.): thường được sử dụng trong chữa rối loạn tiêu hóa
• Chìa vôi sáu cạnh (Cissus hexangularis Thorel ex Planch.): được sử dụng trong chữa bệnh xương khớp
• Chìa vôi Java (Hồ đằng hai màu – Cissus javanica Don): dùng trong tiêu thũng tán ứ, trị đau xương khớp
• Chìa vôi bò (Cissus repens Lam.): trị lở loét, xương khớp
• Chìa vôi lông (Dây xo – Cissus assamica): tiêu thũng, chữa mụn nhọt, giải độc
• Chìa vôi mũi giáo (Cissus hastate): trị bệnh xương khớp

Tuy nhiên, có loại chìa vôi không có tác dụng chữa bệnh như lá nguyên, hình tam giác và mọc so le nhau.

4. Thành phần dược liệu của cây chìa vôi

Theo Võ Văn Chi trong Từ điển cây thuốc Việt Nam năm 1999, ngọn và lá chìa vôi chứa:

• 91.3% nước
• 5.4% glucid
• 1.4% protid
• 1.1% chất xơ
• 1.5mg% carotene
• 45mg% vitamin C
• 0.8% tro

Trong Trung dược từ hải quyển II, thân cây chìa vôi chứa các hợp chất như phenolic, acid amin, saponin, acid hữu cơ…

5. Mùi vị

Theo Y học cổ truyền, cây chìa vôi có vị đắng nhẹ, chua, hơi thế và tính mát.

6. Cách thu hái và chế biến

Cây chìa vôi có thể sử dụng tất cả các bộ phận để làm thuốc, từ lá, thân đến rễ cây. Thời điểm thu hoạch tốt nhất là từ tháng 7-10, chọn cây già, chắc chắn, không bị sâu bệnh.

Cách sơ chế và chế biến cây chìa vôi rất đơn giản:

• Đối với dây lá, có thể rửa sạch, cắt khúc từ 3-5cm, sau đó sao khô. Khi cần sử dụng, có thể tẩm với rượu và sao lại hoặc ngâm trực tiếp trong nước vo gạo.
• Đối với rễ cây, rửa sạch và ngâm nước qua đêm. Sau khi rễ mềm và bở hơn, cắt mỏng và sao khô. Trước khi sử dụng, nên ngâm với nước vo gạo.

Sau khi sơ chế, các bộ phận dược liệu cần được bảo quản trong túi kín, nơi khô ráo, thoáng mát và tránh ánh sáng trực tiếp.

7. Cây chìa vôi có tác dụng gì?

Theo Y học cổ truyền, cây chìa vôi có nhiều công dụng trong chữa các vấn đề về xương khớp và mụn nhọt. Cụ thể:

• Chữa sưng tấy, đau nhức xương khớp, gai đốt sống, thoát vị đĩa đệm, và thoái hóa khớp.
• Chữa chứng sưng, nhọt, ung nhọt, lở ngứa, mề đay và ghẻ lở.
• Thông kinh, tán huyết ứ, trừ tê thấp và tiêu độc.
• Lợi tiểu.

Ngoài ra, theo Y học hiện đại, cây chìa vôi còn chứa nhiều hoạt chất kháng viêm như flavonoid. Vì vậy, cây chìa vôi cũng được sử dụng trong:

• Chữa đau xương khớp, thoát vị đĩa đệm, thoái hóa khớp.
• Cải thiện tình trạng bong gân hoặc chấn thương xương khớp do va đập, té ngã.

8. Cây chìa vôi chữa xương khớp hiệu quả không?

Trong cây chìa vôi có chứa nhiều hoạt chất như saponin, phenolic, acid hữu cơ và các acid amin. Trong đó, saponin có tác dụng hỗ trợ điều trị các bệnh về cơ xương khớp, làm giảm mất xương và giúp giảm sưng viêm. Phenolic giúp giảm viêm, và các loại acid amin tăng cường dưỡng chất cho xương khớp. Do đó, khi sử dụng cây chìa vôi, có thể cải thiện một số trường hợp như:

• Đau nhức xương khớp như đau lưng, đau khớp gối…
• Bong gân.
• Thoát vị đĩa đệm đốt sống cổ, và thoát vị đĩa đệm đốt sống lưng.

Tuy nhiên, để cây chìa vôi phát huy các công dụng hỗ trợ điều trị bệnh xương khớp, cần sử dụng đúng liều lượng và cách thực hiện. Dưới đây là một số bài thuốc từ cây chìa vôi mà bạn có thể tham khảo.

9. Các bài thuốc từ cây chìa vôi

9.1. Cây chìa vôi chữa thoát vị đĩa đệm

Cây chìa vôi từ lâu đã được sử dụng trong các bài thuốc chữa thoát vị đĩa đệm, giúp giảm đau vùng cổ vai gáy, đau lưng và đau từ lưng lan xuống mông. Bạn có thể áp dụng bài thuốc sau:

• Chuẩn bị 40g thân, rễ lá chìa vôi, 20g rau dền gai, 20g tầm gửi, 20g cỏ xước và 20g lá lốt.
• Rửa sạch các nguyên liệu và sắc với 1 lít nước trên lửa nhỏ.
• Sắc cho đến khi cạn còn một nửa rồi tắt bếp.
• Chia nước sắc làm 3 lần uống trong ngày, sau bữa ăn khoảng 30 phút và uống khi còn ấm.
• Nên uống trong khoảng 1 tháng để cảm nhận hiệu quả.

Ngoài ra, có thể dùng lá chìa vôi sao nóng với một ít muối hạt và bọc khăn vải, chườm vào vị trí đau nhức.

9.2. Cây chìa vôi chữa thoái hóa cột sống

Khi kết hợp dây chìa vôi với các loại thảo dược khác, có thể làm giảm cơn đau thoái hóa cột sống. Dưới đây là cách thực hiện:

• Chuẩn bị 50g chìa vôi, 40g ngưu tất, 20g đương quy, 20g cẩu tích, 10g xuyên khung và 1 lít rượu trắng.
• Rửa sạch các loại thảo dược và để ráo nước.
• Cho các loại thảo dược vào hũ thủy tinh và đổ 1 lít rượu vào để ngâm.
• Ngâm rượu chìa vôi trong khoảng 1 tuần.
• Uống 1-2 chén nhỏ (khoảng 20ml) mỗi ngày, dùng đến khi cảm thấy đau thuyên giảm.
• Đối với người bị đau nặng hoặc không uống được rượu, có thể tìm phương pháp khác như đắp, chườm trực tiếp dây chìa vôi.

9.3. Chìa vôi chữa đau nhức xương khớp

Nếu bạn gặp phải tình trạng đau nhức xương khớp do chấn thương hoặc các bệnh lý khác, có thể áp dụng bài thuốc sau:

• Chuẩn bị 20g chìa vôi khô và 15g lá lốt khô.
• Rửa sạch nguyên liệu và sắc với nửa lít nước đến khi còn 250ml thì tắt bếp.
• Chia nước sắc thành 2 lần uống, uống sau khi ăn và dùng khi còn ấm.

9.4. Chìa vôi chữa ung nhọt và lở loét

Nhờ hoạt chất flavonoid và saponin trong thân, rễ và lá của cây chìa vôi mà chúng có khả năng kháng khuẩn, chống viêm và giảm các triệu chứng mề đay, ung nhọt và ngứa ở da. Bạn có thể thực hiện bài thuốc sau:

• Chuẩn bị 20g chìa vôi, 10g kim ngân hoa, 10g bồ công anh và 20g thổ phục linh.
• Rửa sạch các loại thảo dược và sắc với một lít nước. Đun trên lửa nhỏ cho đến khi nước trong nồi cạn còn một nửa thì tắt bếp.
• Uống nước sắc khi còn ấm, ngày uống hai lần.
• Ngoài ra, có thể dùng lá chìa vôi giã nát để đắp trực tiếp lên vết ung nhọt để kháng khuẩn.

9.5. Chìa vôi chữa bệnh viêm nang lông

Bạn có thể áp dụng mẹo dân gian để chữa trị vùng lỗ chân lông (ở chân hoặc tay, lưng) bị viêm và ngứa:

• Chuẩn bị 10g lá chìa vôi tươi và lòng trắng trứng gà sạch.
• Giã nhuyễn hoặc xay nhuyễn lá chìa vôi, sau đó trộn với lòng trắng trứng gà cho đến khi hỗn hợp đặc lại.
• Dùng thìa hoặc cọ thoa đều hỗn hợp lên vùng da bị viêm.
• Để hỗn hợp khô lại trong 30 phút, sau đó rửa sạch lại bằng nước ấm.
• Nên thực hiện đều đặn mỗi ngày cho đến khi các lỗ chân lông thu nhỏ lại.

9.6. Chìa vôi chữa lở miệng

Chìa vôi cũng có thể được sử dụng để chữa trị chứng lở miệng, nhờ tính mát, kháng khuẩn và an toàn. Bạn có thể thực hiện bằng cách sau:

• Dùng 10g dây chìa vôi khô, 10g hoàng bá và 5g kinh phấn.
• Rửa sạch các nguyên liệu và sao vàng, sau đó tán mịn. Chấm bột thuốc vào vết lở miệng và ngậm trong 5 phút rồi súc miệng bằng nước sạch.

9.7. Dây chìa vôi trị bệnh sỏi thận

Đối với người bị sỏi thận nhẹ, chìa vôi có tác dụng lợi tiểu, hỗ trợ đào thải các chất độc hại ra ngoài. Khi kết hợp với các loại thảo dược khác, có thể tăng tác dụng chữa sỏi thận. Bạn có thể thực hiện bài thuốc sau:

• Chuẩn bị 20g chìa vôi, 20g kim tiền thảo, 10g ngải cứu và 20g quả dứa dại.
• Rửa sạch các nguyên liệu và sắc với 1 lít nước. Đun trên lửa nhỏ cho đến khi cạn còn một nửa thì tắt bếp.
• Lọc và uống nước sắc trong ngày, ngày uống hai lần sau bữa ăn.

9.8. Cây chìa vôi trị rắn cắn

Chìa vôi có chứa hoạt chất saponin, đã được chứng minh giúp hỗ trợ giảm triệu chứng do bị rắn cắn bằng cách ngăn chặn quá trình phân tán nọc độc rắn. Vì vậy, ngoài các biện pháp sơ cứu kịp thời, bạn có thể sử dụng lá chìa vôi để cầm vết thương. Bạn có thể lấy lá chìa vôi giã nhuyễn hoặc nhai nát và đắp vào vết thương.

10. Mua cây chìa vôi ở đâu? Giá bao nhiêu?

Hiện nay, trên thị trường có nhiều đơn vị bán dược liệu chìa vôi đã được chế biến, phơi khô và bảo quản cẩn thận trong các túi được phân loại theo khối lượng. Do đó, bạn có thể dễ dàng tìm mua cây chìa vôi tại các hiệu thuốc Đông y hoặc các sàn thương mại bán sản phẩm dược liệu đã được chế biến.

Tuy nhiên, bạn cần lưu ý về chất lượng sản phẩm. Nên chọn chìa vôi có màu sắc tươi sáng, không bị xỉn màu, mốc, vụn hay ẩm. Do khi chìa vôi phơi khô, có thể bị nhầm lẫn với nhiều loại dược liệu khác, nên cần hỏi kỹ đơn vị bán để tránh bị trộn dược liệu.

Trên thị trường, giá chìa vôi khô dao động từ 60.000đ – 150.000đ/kg. Bạn nên lựa chọn các đơn vị có uy tín để được tư vấn.

11. Lưu ý khi sử dụng cây chìa vôi

Cây chìa vôi, mặc dù được sử dụng để hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý, nhưng không phù hợp với một số đối tượng sau:

• Người dị ứng với bất kỳ thành phần nào của cây thuốc.
• Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú.
• Không nên sử dụng các chất kích thích trong quá trình sử dụng thuốc.

Ngoài ra, cần lưu ý:

• Tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc người có chuyên môn trước khi sử dụng cây chìa vôi.
• Không sử dụng đồng thời nhiều loại thuốc khi uống. Cần chia thời gian uống thuốc, ví dụ, có thể uống nước sắc chìa vôi trước, sau đó sử dụng thuốc tây.
• Nên kiên trì áp dụng để thấy hiệu quả.
• Chỉ nên dùng trong trường hợp đau nhức xương khớp nhẹ, trong trường hợp nặng, cần chủ động điều trị.
• Không quá lạm dụng cây chìa vôi.
• Nên thường xuyên tập luyện thể dục thể thao kết hợp với chế độ dinh dưỡng lành mạnh.

Đó là một số thông tin về cây chìa vôi, công dụng và cách áp dụng chìa vôi trong việc chữa trị thoát vị đĩa đệm và bệnh đau nhức xương khớp. Nếu có thắc mắc, vui lòng liên hệ qua hotline 0343 44 66 99.

Xem thêm:

• Chiết xuất nhũ hương – Vị dược liệu quý hỗ trợ điều trị bệnh xương khớp
• Lá lốt chữa đau vai gáy – Tìm hiểu ngay cách làm
• Cây thiên niên kiện – dược liệu quý không chỉ cho xương khớp