Cây Găng Tu Hú

Găng tu hú (Randia dumetorum Benth.) còn được gọi là Găng trâu, Mây nghiêng pa. Găng tu hú là một loại cây dược liệu với nhiều tác dụng như gây nôn, kháng khuẩn, kháng viêm, giảm đau, trị mụn nhọt và lợi tiêu hóa. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về một số tác dụng dược lý và ứng dụng của găng tu hú trong cuộc sống.

1. Tên khoa học

Găng tu hú, hay còn gọi là Găng trâu, Mây nghiêng pa. Tên khoa học: Randia dumetorum Benth. Họ Cà phê (Rubiaceae).

2. Mô tả thực vật

Găng tu hú là một loại cây nhỏ, với nhiều cành. Trên cành có rất nhiều gai, chiều dài của gai từ 5-15mm, mọc ngược hoặc ngang so với cành. Cây có lá cứng mọc ở đầu cành. Lá cứng có hình bầu dục, chiều rộng từ 1,5-3cm, chiều dài từ 2,5-7cm. Hoa có màu trắng nhạt hoặc vàng nhạt, có mùi thơm, thường mọc đơn độc và không có cuống. Quả mọng có màu vàng nhạt. Quả có chiều dài từ 1,8-4,5cm, hình cầu hoặc hình trứng, có gân dọc hoặc nhẵn, đỉnh có hai lá đài, chứa nhiều hạt nâu cứng, đường kính 0,4-0,6cm.

Mùa hoa của cây kéo dài từ tháng 3 đến tháng 9. Tháng 3 và tháng 11 là mùa quả.

3. Phân bố

Găng tu hú mọc hoang ở nhiều nơi. Thường mọc ở các nước có khí hậu nhiệt đới ẩm ướt, độ ẩm cao thuộc Châu Á như Ấn Độ, Trung Quốc, Ayurvera. Tại Việt Nam, cây được trồng làm hàng rào ở các tỉnh khắp cả nước.

4. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Bộ phận của cây được sử dụng gồm quả, rễ và vỏ cây.

Quả chỉ thu hái vào mùa thu đông. Vỏ và rễ cây có thể thu hái quanh năm.

Sau khi thu hái, dược liệu cần được rửa sạch. Dược liệu có thể sử dụng tươi hoặc được phơi khô, sấy khô để sử dụng dần.

5. Thành phần hóa học

Vỏ rễ chứa các triterpen, 1-keto-3-hydroxyoleanane. Vỏ cây chứa mannitol, saponin, glicozit, coumarin. Lá cây chứa iridoid-10-methylixoside. Quả khô chứa glycosid, randioside A, mollisidialtriterpenoid glycoside và randianin, saponin dumentoronin. Quả tươi chứa saponin triterpenoid là randianin.

6. Tác dụng dược lý

6.1 Tác dụng kháng khuẩn

Dịch chiết từ cây găng tu hú đã được chứng minh có tác động kháng khuẩn đối với một số loại vi khuẩn gây bệnh như Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Bacillus cereus, Bacillus subtilis, Escherichia coli và Salmonella typhi.

6.2 Tác dụng chống dị ứng

Ở Truyền thống Ấn Độ, cây găng tu hú được sử dụng trong điều trị hen suyễn, viêm mũi, viêm phế quản, cảm lạnh, ho và đau. Chiết xuất từ cây găng tu hú đã cho thấy khả năng tăng cường sản xuất bạch cầu, đặc biệt là bạch cầu ái toan, trong mô hình thử nghiệm trên chuột. Ngoài ra, nó còn giảm số lượng tế bào mast trong mô hình chuột.

6.3 Tác dụng chống viêm

Nghiên cứu của Ghost và đồng nghiệp (1983) đã chứng minh rằng dịch chiết từ quả khô của cây găng tu hú có tác dụng chống viêm trên chuột bị viêm bằng carrageenin ở chân sau. Khi được sử dụng với liều 100mg/kg, dịch chiết này làm giảm sự phù nề ở chân sau chuột, đặc biệt trong giai đoạn hình thành mô hạt.

6.4 Tác dụng giảm đau

Khi được sử dụng với acid acetic, dịch chiết quả găng tu hú trong metanol với liều 500mg/kg đã giảm mức độ đau trên các con chuột. Tác dụng này thông qua cơ chế chống viêm mạnh. Dịch chiết găng tu hú cũng có kết quả giảm triệu chứng viêm khớp trong các mô hình chuột bị bệnh khớp khác nhau, có thể do thành phần polysaccharid trong cây gây ra. Không có thông tin về tác dụng phụ của thuốc, được đánh giá thông qua các chỉ số gây loét.

6.5 Tác dụng điều hòa miễn dịch

Dịch chiết găng tu hú đã được phát hiện có khả năng điều hòa hoạt động miễn dịch bằng cách ảnh hưởng đến hiệu giá kháng thể.

7. Công dụng

Theo y học cổ truyền, mỗi bộ phận của cây găng tu hú có những tác dụng nổi bật khác nhau. Quả cây có tác dụng kích thích gây nôn. Vỏ quả có tác dụng làm săn da và chữa mụn nhọt, lở loét. Cơm quả có tác dụng trừ giun, gây sảy thai và cầm lỵ. Vỏ của cây có tác dụng tốt cho tiêu hóa và làm dịu dạ dày. Dịch chiết từ vỏ rễ có tác dụng diệt trùng.

Trong cuộc sống hàng ngày, lá cây găng tu hú thường được sử dụng để làm sương sâm. Rễ cây được nghiền và dùng như thuốc cá. Quả cây được ngâm để trừ giun đất và đỉa, hoặc dùng để nhuộm vàng. Người ta còn sử dụng quả găng tu hú thay thế xà phòng để giặt quần áo, đặc biệt là ở những hàng tơ lụa không chịu được tác động của xà phòng.

Ở Trung Quốc, rễ và vỏ quả của cây thường được sử dụng trong điều trị phong thấp. Vỏ cây, rễ và quả có tác dụng gây nôn. Lá cây được giã nát, trộn với đường để làm thuốc đắp, giúp giảm sưng đau và làm lành lở loét. Quả cây còn non xanh có thể được sử dụng để duốc cá.

8. Lưu ý

Không sử dụng dược liệu liên tục trong thời gian dài mà không có sự đồng ý từ bác sĩ.

Phụ nữ mang thai và trẻ em không sử dụng nếu không có chỉ định từ bác sĩ chuyên môn.

Để đảm bảo an toàn và phát huy đúng tác dụng của găng tu hú, người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa Y học cổ truyền. Sử dụng dược liệu theo hướng dẫn của bác sĩ sẽ mang lại hiệu quả cao và đảm bảo sức khỏe.